ಬಡವರಿಗೆ ನೇರ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಲ ಕೊಡದ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಕಿರುಸಾಲದ ಸಂಸ್ಥೆ/ಕಂಪನಿಗಳಿಗೆ ಆಧಾರವಾಗಿ ನಿಂತಿವೆ. ʻಬಿಸಿನೆಸ್‌ ಕರೆಸ್ಪಾಂಡೆಂಟ್‌ʼ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಧರ್ಮಸ್ಥಳದ ಸಂಘವನ್ನೂ ನೋಂದಾಯಿಸಿಕೊಂಡು ತಮ್ಮ ಹಣವನ್ನು ಬೆಳೆಸಲು ಉಪಯೋಗಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿವೆ. ಸಾಲ ವಸೂಲಿಗೆ ಹಗಲು ರಾತ್ರಿಯೆನ್ನದೆ ಮನೆಗಳ ಮುಂದೆ ಕೂಡ್ರಿಸಿವೆ. ಗ್ರಾಮಾಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಹೆಸರಿನ ಸಂಸ್ಥೆ ಇಂದು ಗ್ರಾಮಗಳನ್ನು ಮುಳುಗಿಸುವ ಸಂಸ್ಥೆಯಾಗಿದೆ. ಅದೂ ಒಂದೆರಡಲ್ಲ, ರಾಜ್ಯದ ಗ್ರಾಮ ಗ್ರಾಮಗಳ ಮೂಲೆ ಮೂಲೆಗಳನ್ನೂ ಹೊಕ್ಕು ಎಲ್ಲಾ ಹಳ್ಳಿಗಳನ್ನೂ ಮುಳುಗಿಸಲು ಹೊರಟಿದೆ. ಇಂಥ ಸಂಸ್ಥೆ, ಕಂಪನಿಗಳ ಮೂಲಕ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚು ಬೆಳೆಯಲು ಹೊಸ ಉಪಾಯಗಳ ಚಿಂತನೆ ನಡೆಸಿವೆ –ಶಾರದಾ ಗೋಪಾಲ, ಮಹಿಳಾಪರ ಹೋರಾಟಗಾರರು.
ಕೆಲವು ದಿನಗಳ ಹಿಂದೆ ದೆಹಲಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಗ್ಲೋಬಲ್‌ ಸಮಿಟ್‌ ಒಂದರಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸುವ ಅವಕಾಶ ಸಿಕ್ಕಿತ್ತು. ʻಒಳಗೊಳ್ಳುವ ಆರ್ಥಿಕತೆʼಯ ಜಾಗತಿಕ ಸಮ್ಮೇಳನವದು. ಅದೇನಿರಬಹುದೆಂಬ ಕುತೂಹಲದಿಂದ ಸಾಲದ ಸಂಘಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ನಾವು ನಾಲ್ಕಾರು ಜನರು ಹೋದೆವು.
ತಾರಾ ಹೋಟೆಲೊಂದರಲ್ಲಿ ಉಳಿಯುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆ, ಅಂಥದ್ದೇ ಇನ್ನೊಂದು ಹೋಟೆಲಿನಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯಾಗಾರ. ಮೂರು ಕಡೆ ಸಮಾನಾಂತರವಾಗಿ ವೇದಿಕೆ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ. ಮದುವೆ ನಡೆಯಲಿದೆಯೇನೋ ಎಂಬಂತೆ ಸಿಂಗರಿಸಿಕೊಂಡ ವೇದಿಕೆ, ಕೂಡುವ ಆಸನಗಳು. ಹೊರಗೆಲ್ಲ ಜಾಹೀರಾತು ಭರಿತ ಸ್ಟಾಲುಗಳು. ವೇದಿಕೆಯ ಮೇಲೆ ಸತತವಾಗಿ ಬರುತ್ತಿದ್ದ ಸಮ್ಮೇಳನ ಏರ್ಪಡಿಸಿದ್ದವರ ಜಾಹೀರಾತುಗಳು. . . ಅದರಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖವಾದ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗಳ ಹೆಸರುಗಳು…ʻತಪ್ಪಿ ಬಂದೆವಾ?ʼ ಎನಿಸುವಂತಹ ವಾತಾವರಣ. ಅವರ ʻಒಳಗೊಳ್ಳುವ ಆರ್ಥಿಕತೆಯʼ ಒಂದೆರಡು ಚರ್ಚೆಗಳನ್ನು ಆಲಿಸಿದಾಗಲಂತೂ ʻನಾವೇಕೆ ಬಂದೆವು ಇಲ್ಲಿ?ʼ ಎಂದು ಕೇಳಿಕೊಳ್ಳದೆ ಇರಲಿಲ್ಲ.
ಬ್ಯಾಂಕುಗಳ ಅಧಿಕಾರಿಗಳಿಗೆ ಲಿಂಗ ಸೂಕ್ಷ್ಮತೆಯ ತರಬೇತಿಗಳು ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದವು ಆಗ. ಯಾರಿಗೆ ರಾಷ್ಟ್ರೀಕೃತ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗಳಿಂದ ಸಾಲ ಸಿಗುವುದಿಲ್ಲವೋ ಅವರಿಗೆ ಸಾಲ ಕೊಡಲು ಮುಂದೆ ಬರುವ ಮೈಕ್ರೋ ಫೈನಾನ್ಸ್ ಅಂದರೆ ಕಿರುಸಾಲದ ಕಂಪನಿಗಳು, ಸಾಲ ವಸೂಲಾತಿಯ ಅವರ ಕ್ರಮಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಸ್ವತಃ ನೋಡಿದ್ದ ನಮಗೆ ಕಿರುಸಾಲದ ಕಂಪನಿಗಳ ಸಮ್ಮೇಳನವನ್ನು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳೇಕೆ ನಡೆಸುತ್ತಿವೆ ಎಂಬುದು ಅರ್ಥವಾಗಲಿಲ್ಲ.
ಮತ್ತೆ ನೆನಪಾಯಿತು, ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಧರ್ಮಸ್ಥಳದ ಧರ್ಮಾಧಿಕಾರಿಗಳ ಹೇಳಿಕೆ. ʻನಾವೇನೂ ಕಿರುಸಾಲ ಕೊಡುವ ಕಂಪನಿಗಳಲ್ಲ, ಮೈಕ್ರೋ ಫೈನಾನ್ಸ್ ಕಂಪನಿಗಳಲ್ಲ, ಸಾಲ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದು ಬ್ಯಾಂಕು, ನಾವಲ್ಲ.ʼ ಅಂದಿದ್ದು. ʻಒಹ್ಹೋ ಹೀಗೋ ಸಮಾಚಾರ?ʼ ಅತ್ತ ಇತ್ತ ಬಿದ್ದಿದ್ದ ಚೂರುಗಳನ್ನು ಜೋಡಿಸಿದಾಗ ಚಿತ್ರ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತ ಹೋಯಿತು.
ಸಾಲ ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಬೇಕು. ಯಾರಿಗೆ ಬೇಡ? ಯಾರಿಗೆ ಅವಶ್ಯಕತೆಯಿಲ್ಲ? ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರು ಹುಶಾರು ತಪ್ಪಿದರೆಂದರೆ ಆಸ್ಪತ್ರೆಗೆ ಹೋಗುವ ಪ್ರಸಂಗ ಬಂತೆಂದರೆ ಶುರುವಾಗುತ್ತದೆ ಉದ್ದದ ಔಷಧಗಳ ಪಟ್ಟಿ, ಆ ಪರೀಕ್ಷೆ, ಈ ಪರೀಕ್ಷೆ..ದೊಡ್ಡಾಸ್ಪತ್ರೆ, ಇತರ ಖರ್ಚುಗಳು…. ಎಲ್ಲಿಂದ ತರಬೇಕು ಬಡವ ಹಣವ?
ವರ್ಷಕ್ಕೊಮ್ಮೆ, ಐದು ವರ್ಷಕ್ಕೊಮ್ಮೆ, ಬರುವ ಜಾತ್ರೆಗಳು. ತಮ್ಮೂರಿನ ಜಾತ್ರೆ, ತವರೂರಿನ ಜಾತ್ರೆ . ಹೊಸ ಹೊಸ ಖರ್ಚುಗಳನ್ನು ತರುವ ಜಾತ್ರೆ, ಏರುತ್ತಿರುವ ಜಾತ್ರೆಯ ದೇಣಿಗೆ ವೆಚ್ಚ. . . ಎಲ್ಲಿಂದ ತರುವುದು ಹಣವ? ಎಲ್ಲಿಂದ ಬರುತ್ತದೆ ವೆಚ್ಚಕ್ಕೆ ದುಡ್ಡು?
200 ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆಯೇ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆಯವರು ತಮ್ಮ ಲೇಖನವೊಂದರಲ್ಲಿ ಸಾಲದ ಬಗ್ಗೆ ಬರೆದಿದ್ದರು. ʻಹಬ್ಬಗಳಿಗಾಗಿ ಶೂದ್ರರು ಮತ್ತು ದಲಿತರು ಸಾಲ ಮಾಡಿ ಒಂದು ದಿನ ಭ್ರಮಾಲೋಕದಲ್ಲಿ ಕಳೆದು ಮುಂದೆ ವರ್ಷವಿಡೀ ಜೀತ ಮಾಡಿ ದುಡಿದು ತುಂಬಬೇಕಾದಂತಹ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿ ಮಾಡಿದ್ದೇ ಉಚ್ಛವರ್ಗದವರುʼ ಎಂದು ಆ ಲೇಖನದಲ್ಲಿ ಬರೆದು ಇದೆಲ್ಲ ಪುರೋಹಿತಶಾಹಿ ವರ್ಗದ ಸಂಚು, ಅವರು ಬೀಸುವ ಬಲೆ ಎಂದು ಬರೆದಿದ್ದರು. ಅದೇ ರೀತಿ ತಮ್ಮ ಕುರುಬ ಜನರ ಬಗ್ಗೆ ಹೇಳುತ್ತ ಶಿವಾಜಿ ಕಾಗಣೇಕರರು, ʻತಮ್ಮ ಪರಮ ಭಕ್ತಿಯ ಲಕ್ಷ್ಮಿದೇವಿ ಜಾತ್ರೆಗೆಂದು ಊರಿಗೆ ಬರುವ ಕುರುಬ ಜನರು ಅದೆಷ್ಟು ಖರ್ಚು ಮಾಡುತ್ತಾರೆಂದರೆ ಮುಂದೆ ವರ್ಷವಿಡೀ ದುಡಿದರೂ ಅವರ ಸಾಲ ಮುಗಿಯುವುದಿಲ್ಲ. ಯಾವ ದೇವಿ ತಮ್ಮ ಮಕ್ಕಳು ಈ ಪರಿ ಸಾಲದೊಳಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದು ಪೂಜೆ ಮಾಡಬೇಕೆಂದು ಬಯಸುತ್ತಾಳೆ?ʼ ಎಂದು ಕೇಳುತ್ತಾರೆ. ಅಂದರೆ ಈ ಸಂಚು ಇಂದು ನಿನ್ನೆಯದಲ್ಲ, ಎಂದೆಂದಿಗೂ ಇದ್ದು ನಡೆದುಕೊಂಡು ಬಂದಿದ್ದು ಎನಿಸುತ್ತದೆ.
ಬೂಟ್‌ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ ಹಿಂದೆ ತಾಲೂಕು, ಹೋಬಳಿ ಕೇಂದ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಬೂಟ್‌ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ ಎಂಬುದೊಂದು ಇರುತ್ತಿತ್ತು. ಎಲ್ಲೋ ತಮಿಳುನಾಡಿನಿಂದ ಬಂದವರ ಗುಂಪು. ಬೆಳಗಿನ ಜಾವ ಎದ್ದು ಅವರು ಸೈಕಲ್‌ ನಲ್ಲಿ ಹಳ್ಳಿಗಳಿಗೆ ಸಾಲ ವಸೂಲಾತಿಗೆ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದರು. ಸಂತೆಯ ದಿನ ಜನ ಇವರಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದು ಸಾಲ ಪಡೆಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಪ್ರತಿನಿತ್ಯ ಮನೆ ಮನೆಗಳಿಗೆ ಹೋಗಿ ಇವರು ಸಾಲ, ಬಡ್ಡಿ ವಸೂಲಿ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಯಾರಾದರೂ ಸತ್ತರೂ ಬಿಡದೆ ʻಮೊದಲು ಸಾಲ ಮರುಪಾವತಿ ಮಾಡಿ ನಂತರ ಹೆಣ ಎಬ್ಬಿಸಿʼ ಎನ್ನುತ್ತಿದ್ದರಂತೆ. ಮರುಪಾವತಿ ಮಾಡದಿದ್ದರೆ ಬೂಟಲ್ಲಿ ಒದ್ದಾದರೂ ವಸೂಲಿ ಮಾಡುವ ಇವರಿಗೆ ʻಬೂಟ್‌ ಬ್ಯಾಂಕೆಂಬʼ ಅನ್ವರ್ಥಕ ನಾಮ ಇದ್ದುದು ಸಹಜವೇ.
ಬಂದ ಬೆಳೆ ಕೈಗೆ ಬಾರದಿರುವ, ಖರ್ಚಿಗೂ ಆದಾಯಕ್ಕೂ ಹೊಂದಾಣಿಕೆಯೇ ಆಗದಾದಾಗ ಹಣದ ಅವಶ್ಯಕತೆಗಳನ್ನು ಜನರು ಹೇಗೆ ಪೂರೈಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು? ಈ ಪ್ರಶ್ನೆಯನ್ನಿಟ್ಟುಕೊಂಡೇ ಚರ್ಚೆಯನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸೋಣ. ಹಣ ಕೊಡುವವ, ಆತ ಬಡ್ಡಿ ವ್ಯಾಪಾರಸ್ಥನಿರಲಿ, ಬೂಟ್‌ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ ಇರಲಿ, ಅಥವಾ ರಾಷ್ಟ್ರೀಕೃತ ಬ್ಯಾಂಕೇ ಆಗಿರಲಿ, ತಮ್ಮ ಹಣವನ್ನು ದುಡಿಸಲಿಕ್ಕೆ ನಿಂತವರು ಅವರು. ಕೊಟ್ಟದ್ದು ಡಬಲ್‌ ಆಗಿಯೇ ಹಿಂದಿರುಗಬೇಕು ಅದು. ಅದೇ ಕಾರಣಕ್ಕೆ ಜಮೀನು ಇರುವವರಿಗೆ ಅಥವಾ ತಿಂಗಳ ಸಂಬಳದ ಖಾತರಿ ಇರುವವರಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಸಾಲ ಕೊಡುತ್ತವೆ. ಅವಿಲ್ಲದವರಿಗೆ ಸಾಲ ಕೊಡುವುದಿಲ್ಲ.
ಜನಕ್ಕೋ, ಸಾಲ ಬೇಕು. ಹಣವಿಲ್ಲದೇ ಬದುಕಿಲ್ಲ. ಬ್ಯಾಂಕಾದರೂ ಕೊಡಲಿ, ಬೇರೆಯವರಾದರೂ ಕೊಡಲಿ ಹೊಲದಲ್ಲಿ ಬೆಳೆ ಹಾಕುವಾಗ, ಬೀಜಕ್ಕೆ, ಗೊಬ್ಬರಕ್ಕೆ, ಕೂಲಿಯಾಳುಗಳಿಗೆ ಕೊಡಲಿಕ್ಕೆ ಹಣ ಬೇಕು. ಜಾತ್ರೆ ಬಂದರೆ ಹಣ ಬೇಕು, ಮಗಳು ಹೆರಿಗೆಗೆ ಬಂದರೆ ಖರ್ಚಿಗೆ ಹಣ ಬೇಕು.
ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಹೇಗೆ ತಮ್ಮ ಹಣದ ವಾಪಸಾತಿಯ ಖಾತರಿ ಇದ್ದವರಿಗೆ ಮಾತ್ರವೇ ಹಣ ಕೊಡುತ್ತಾರೋ, ಹಾಗೆಯೇ ಖಾಸಗಿ ಬ್ಯಾಂಕಿನವರು ತಮ್ಮ ಹಣ ವಸೂಲಿಯ ಯೋಜನೆ ಹಾಕಿಯೇ ಸಾಲ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ಸಾಲ ಮರುಪಾವತಿಗೆ ಅವರ ಬಳಿ ಏನೂ ಇಲ್ಲವೆಂಬುದು ಅವರಿಗೆ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲವೇ? ಖಂಡಿತವಾಗಿಯೂ ಗೊತ್ತು. ಆದರೂ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ, ವಸೂಲಾತಿಯ ಕ್ರಮ ಗೊತ್ತಿರುವ ಭರವಸೆಯಿಂದಲೇ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ವಸೂಲಾತಿಗೆ ಹೋಗುವಾಗ ಇನ್ನೊಂದು ಕಂಪನಿ ಬಂದು ಸಾಲ ಕೊಡುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡೇ ಕೊಟ್ಟಿರುತ್ತಾರೆ. ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಜನರು ಸಾಲಗಳ ಸುಳಿ, ಒಳಸುಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಿಹಾಕಿಕೊಳ್ಳುತ್ತ ಹೋಗುತ್ತಾರೆ.
ಇಂಥ ಹತ್ತಾರು ಕಿರುಸಾಲ ಕಂಪನಿಗಳನ್ನು ಪೋಷಿಸುವವರು ರಾಷ್ಟ್ರೀಕೃತ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು. ಬಡ ಜನರಿಗೆ ಸಾಲ ಕೊಡದ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು. ಅಂಥ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಮತ್ತು ಹಣಕಾಸು ಕಂಪನಿಗಳು ಸೇರಿ ಸಮ್ಮೇಳನವನ್ನು ಏರ್ಪಡಿಸಿದ್ದವು . ತಮ್ಮ ಲಾಭವನ್ನು ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಬಗೆ ಹೇಗೆ, ಕ್ಷೇತ್ರವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸುವ ಬಗೆ ಹೇಗೆ ಎಂಬುದೇ ಎಲ್ಲ ವೇದಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಚರ್ಚೆಯಾಗುತ್ತಿದ್ದ ವಿಷಯಗಳು. ದೇಶ ವಿದೇಶದ ಆರ್ಥಿಕ ತಜ್ಞರು ಅಲ್ಲಿದ್ದರು. ದೊಡ್ಡ ದೊಡ್ಡ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳ ಉನ್ನತ ಅಧಿಕಾರಿಗಳಿದ್ದರು. ಬಡವರಿಗೆ ನೇರ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಲ ಕೊಡದ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಕಿರುಸಾಲದ ಈ ಸಂಸ್ಥೆ/ಕಂಪನಿಗಳಿಗೆ ಆಧಾರವಾಗಿ ನಿಂತಿವೆ. ʻಬಿಸಿನೆಸ್‌ ಕರೆಸ್ಪಾಂಡೆಂಟ್‌ʼ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಧರ್ಮಸ್ಥಳದ ಸಂಘವನ್ನೂ ನೋಂದಾಯಿಸಿಕೊಂಡು ತಮ್ಮ ಹಣವನ್ನು ಬೆಳೆಸಲು ಉಪಯೋಗಿಸಿ ಕೊಳ್ಳುತ್ತಿವೆ. ಸಾಲ ವಸೂಲಿಗೆ ಹಗಲು ರಾತ್ರಿಯೆನ್ನದೆ ಮನೆಗಳ ಮುಂದೆ ಕೂಡ್ರಿಸಿವೆ. ಗ್ರಾಮಾಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಹೆಸರಿನ ಸಂಸ್ಥೆ ಇಂದು ಗ್ರಾಮಗಳನ್ನು ಮುಳುಗಿಸುವ ಸಂಸ್ಥೆಯಾಗಿದೆ. ಅದೂ ಒಂದೆರಡಲ್ಲ, ರಾಜ್ಯದ ಗ್ರಾಮ ಗ್ರಾಮಗಳ ಮೂಲೆ ಮೂಲೆಗಳನ್ನೂ ಹೊಕ್ಕು ಎಲ್ಲಾ ಹಳ್ಳಿಗಳನ್ನೂ ಮುಳುಗಿಸಲು ಹೊರಟಿದೆ. ಧರ್ಮಸ್ಥಳದವರು ಬಿ.ಸಿ ಯಾಗಿ ವಿತರಿಸೋದು ಬೇಸಿಕ್‌ ಸಾಲ 50 ಸಾವಿರದವರೆಗೆ. ಆ ಮೇಲಿನ ಟಾಪ್‌ ಅಪ್‌ ನ್ನು ತಮ್ಮ ಟ್ರಸ್ಟ್‌ ಮೂಲಕ ವಿತರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಈ ಟಾಪ್‌ ಅಪ್‌ ಲಕ್ಷಾಂತರ ರೂ. ಇರುತ್ತದೆ. ಈ ವ್ಯತ್ಯಾಸ ನಮ್ಮ ಆಕ್ಟಿವಿಸ್ಟ್‌ ರಿಗೆ ಗೊತ್ತೇ ಇಲ್ಲ.
ಇಂಥ ಸಂಸ್ಥೆ,ಕಂಪನಿಗಳ ಮೂಲಕ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚು ಬೆಳೆಯಲು ಹೊಸ ಉಪಾಯಗಳ ಚಿಂತನೆ ನಡೆಸಿವೆ! ಅಲ್ಲಿ ನಾವು ಹೋಗಿದ್ದೆವು ಮಹಿಳೆಯರ ಘನತೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಮಾತಾಡಲು!
(ಈ ಲೇಖನದ ಮುಂದುವರಿದ ಭಾಗ ಹೊರನೂಕುವ ಆರ್ಥಿಕತೆ ನಾಳೆ ಪ್ರಕಟವಾಗಲಿದೆ -ಸಂ.)
ಶಾರದಾ ಗೋಪಾಲ
ಲೇಖಕಿ, ಅಂಕಣಗಾರ್ತಿ, ಮಹಿಳಾಪರ ಹೋರಾಟಗಾರ್ತಿ.
ಇದನ್ನೂ ಓದಿ- ಮೈಕ್ರೋ ಫೈನಾನ್ಸ್ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಕಾನೂನು ಕ್ರಮ: ಸಿಎಂ ಸಿದ್ದರಾಮಯ್ಯ
