ಹೆಣ್ಣಾಟ: ಇದು ಆಟವಲ್ಲ, ಅಸ್ತಿತ್ವದ ಹೋರಾಟ

ಜಾನಕಮ್ಮನವರ ʼಹೆಣ್ಣಾಟʼ ಕವಿತೆ ಕೇವಲ ಭೂತಕಾಲದ ದಾಖಲೆಯಲ್ಲ; ಇದು ನಮ್ಮ ವರ್ತಮಾನಕ್ಕೆ ಹಿಡಿದ ಕನ್ನಡಿ ಮತ್ತು ಭವಿಷ್ಯಕ್ಕೆ ಎಸೆದ ಸವಾಲು. ಈ ‘ಹೆಣ್ಣಾಟ’ವನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿ, ಹೆಣ್ಣು-ಗಂಡು ಇಬ್ಬರೂ ಸಮಾನ ಪಾಲುದಾರರಾಗಿ ಬಾಳುವ ‘ಬದುಕನ್ನು’ ಕಟ್ಟುವ ಜವಾಬ್ದಾರಿ ನಮ್ಮೆಲ್ಲರ ಮೇಲಿದೆ. ಶತಮಾನಗಳಿಂದ ‘ಕುದಿಯುತ್ತಿರುವ ಒಡಲಿನ’ ಆ ದನಿಯನ್ನು ನಾವು ಈಗಲಾದರೂ ಕೇಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಿದೆ – ಡಾ. ರವಿ ಎಂ ಸಿದ್ಲಿಪುರ, ಸಹಾಯಕ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರು.

ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಸಾವಿರಾರು ಹೂವುಗಳ ನಡುವೆ, ಕೆಲವು ಕವಿತೆಗಳು ತಮ್ಮ ಸುವಾಸನೆಯಿಂದಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ತಮ್ಮ ಮುಳ್ಳುಗಳ ಮೊನಚಿನಿಂದ ನಮ್ಮನ್ನು ಎಚ್ಚರಿಸುತ್ತವೆ. ಅಂತಹ ಒಂದು ಹೂವಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ಒಂದು ‘ಕಿಡಿ’ ಎನ್ನಬಹುದಾದ ಕವಿತೆ ಬೆಳೆಗೆರೆ ಜಾನಕಮ್ಮನವರ ‘ಹೆಣ್ಣಾಟ’.

ಮಹಿಳಾ ಧ್ವನಿಗಳು ವಿರಳವಾಗಿದ್ದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ, ‘ಜನಕಜೆ’ ಎಂಬ ಕಾವ್ಯನಾಮದಿಂದ ಮೌನ ಮುರಿದು, ಸಮಾಜದ ಕಟ್ಟುಪಾಡುಗಳನ್ನು ದಿಟ್ಟವಾಗಿ ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದವರು ಜಾನಕಮ್ಮ. ಹೆಣ್ಣಿನ ಬದುಕನ್ನು ಆಯ್ಕೆಗಳಿಲ್ಲದ ಒಂದು ‘ಗೊಂಬೆಯಾಟ’ ಎಂದು ಚಿತ್ರಿಸುವ ಈ ಕವಿತೆ, ಸ್ತ್ರೀ ಸಮುದಾಯದ ಶತಮಾನಗಳ ಅವ್ಯಕ್ತ ವೇದನೆಗೆ ನೀಡಿದ ಅಕ್ಷರ ರೂಪ. ವಿಪರ್ಯಾಸವೆಂದರೆ, ಇಂತಹ ಬಂಡಾಯದ ದನಿ ಎತ್ತಿದ ಕವಯಿತ್ರಿ, ತಮ್ಮ 36ನೇ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ‘ಸುಮ್ಮನಿರು ಸಾಕು’ ಎಂಬ ಕೊನೆಯ ಕವಿತೆ ಬರೆದು ಮರೆಯಾದರು.

ಹಾಗಾದರೆ, ದಶಕಗಳೇ ಕಳೆದರೂ ‘ಹೆಣ್ಣಾಟ’ ಇಂದಿಗೂ ಏಕೆ ಇಷ್ಟೊಂದು ಪ್ರಸ್ತುತ? ಅದರೊಳಗಿನ ಸ್ತ್ರೀವಾದಿ ಆಯಾಮಗಳೇನು? ಈ ಕವಿತೆ ನಮ್ಮ ಕಾಲದ ಕನ್ನಡಿಯಾಗಿ ಹೇಗೆ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆ? ಬನ್ನಿ, ವಿಶ್ಲೇಷಿಸೋಣ.

‘ಆಟ’ ಎಂಬ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯ ವ್ಯಂಗ್ಯ

‘ಹೆಣ್ಣಾಟ’ ಎಂಬ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯೇ ಒಂದು ತೀಕ್ಷ್ಣ ವ್ಯಂಗ್ಯ ಮತ್ತು ಬಲವಾದ ರಾಜಕೀಯ ಹೇಳಿಕೆಯಾಗಿದೆ. ಕವಯಿತ್ರಿ ಇಲ್ಲಿ ‘ಹೆಣ್ಣಿನ ಬದುಕು’ ಎನ್ನದೆ, ‘ಹೆಣ್ಣಾಟ’ ಎಂದು ಬಳಸಿರುವುದರಲ್ಲೇ ಅವರ ವಿಮರ್ಶಾತ್ಮಕ ನೋಟ ಅಡಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿಯ ‘ಆಟ’ ಎಂಬುದು ಹುಡುಗಾಟಿಕೆಯಾಗಲಿ, ಸರಸವಾಗಲಿ ಅಲ್ಲ; ಬದಲಿಗೆ, ಇದು ಸೂತ್ರಧಾರನ ಕೈಯಲ್ಲಿ ಚಲಿಸುವ ಒಂದು ‘ಗೊಂಬೆಯಾಟ’. ಆಟದಲ್ಲಿ ಗೊಂಬೆಗೆ ಸ್ವಂತ ಇಚ್ಛೆಯಾಗಲಿ, ಆಯ್ಕೆಯಾಗಲಿ ಇರುವುದಿಲ್ಲ; ಆಡಿಸುವವನ ನಿರ್ದೇಶನದಂತೆ ಅದು ಕುಣಿಯಬೇಕು, ಅಷ್ಟೆ. ಇದೇ ರೀತಿ, ಸಮಾಜವೆಂಬ ಸೂತ್ರಧಾರ ಹೆಣ್ಣನ್ನು ತನ್ನ ನಿಯಮಗಳೆಂಬ ದಾರಗಳಿಂದ ಕಟ್ಟಿಹಾಕಿ ಆಡಿಸುತ್ತಾನೆ. ಅವಳ ಬದುಕು ಅವಳದ್ದಲ್ಲ, ಅದು ಅವಳ ಮೇಲೆ ಹೇರಲ್ಪಟ್ಟ ಪಾತ್ರ. ಈ ಮೂಲಕ, ಹೆಣ್ಣಿನ ಅಸ್ತಿತ್ವದ ಪರಾವಲಂಬನೆ ಮತ್ತು ಅಸಹಾಯಕತೆಯನ್ನು ಈ ಒಂದೇ ಪದವು ಧ್ವನಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು, ಸ್ತ್ರೀವಾದಿ ಚಿಂತಕಿ ಸಿಮೋನ್ ದಿ ಬೋವಾಳ “ಹೆಣ್ಣು ಹುಟ್ಟುವುದಿಲ್ಲ, ಅವಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ” (One is not born, but rather becomes, a woman) ಎಂಬ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಮಾತನ್ನು ನೇರವಾಗಿ ನೆನಪಿಸುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ‘ಹೆಣ್ಣಾಟ’ ನಿಜವಾದ ಆಟವಲ್ಲ, ಅದು ಯೋಜಿತ ನಾಟಕವಾಗುತ್ತದೆ.

ಆಕ್ರೋಶದ ಕಿಡಿ: ‘ಎನ್ನೊಡಲು ಕುದಿಯುತಿದೆ’

ಕವಿತೆ ಆರಂಭವಾಗುವುದೇ ಒಂದು ಶಾಂತ ವಿವರಣೆಯಿಂದಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ಒಂದು ತೀವ್ರ ಆಕ್ರೋಶದ ಸ್ಫೋಟದಿಂದ: “ಎನ್ನೊಡಲು ಕುದಿಯುತಿದೆ ಹೆಣ್ಣಾಟವ ಕಂಡು”. ಈ ಒಂದು ಸಾಲು ಕೇವಲ ವೈಯಕ್ತಿಕ ನೋವಿನ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯಲ್ಲ; ಇದು ಒಂದು ಇಡೀ ಸ್ತ್ರೀ ಸಮುದಾಯದ ಶತಮಾನಗಳ ಶೋಷಣೆಯ ಸಂಚಿತ ಆಕ್ರೋಶದ ಪ್ರತಿಧ್ವನಿ. ‘ಒಡಲು ಕುದಿಯುವುದು’(ದೈಹಿಕ ಸ್ವಾಯತ್ತತೆಯ (Bodily Autonomy ) ಹೋರಾಟದ ಪ್ರತಿಬಿಂಬ) ಎನ್ನುವುದು ಸಹನೆಯ ಕಟ್ಟೆಯೊಡೆದ ಸ್ಥಿತಿಯ ನೇರ ಸಂಕೇತ. ಇದು ಕೇವಲ ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಉದ್ವೇಗವಲ್ಲ, ಬದಲಾಗಿ:

• ಬೌದ್ಧಿಕ ಜಾಗೃತಿ: ಹೆಣ್ಣು-ಗಂಡಿನ ‘ಆಟ’ದಲ್ಲಿನ ಅಸಮಾನತೆಯನ್ನು ಅರಿತ ಜ್ಞಾನದ ಕುದಿ.
• ದೈಹಿಕ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆ: ದಬ್ಬಾಳಿಕೆಗೆ ದೇಹವೇ ತೋರುವ ಒಂದು ಸಹಜವಾದ ಪ್ರತಿರೋಧ.

ಹೆಣ್ಣಿಗೆ ಆಯ್ಕೆಗಳಿಲ್ಲದ, ಕೇವಲ ನಿಯಮಗಳಿರುವ ಈ ಆಟವನ್ನು ಕಂಡು ಹುಟ್ಟುವ ಈ ಆಕ್ರೋಶವೇ ಇಡೀ ಕವಿತೆಯ ಬುನಾದಿ. ಈ ಆರಂಭಿಕ ಸಾಲೇ ಕವಿತೆಯ ಬಂಡಾಯದ ಕಿಡಿಯನ್ನು ಹೊತ್ತಿಸಿದ್ದು, ಹೆಣ್ಣಿನ ಮೌನವನ್ನು ಮುರಿಯುವ ಘೋಷಣೆಯಂತೆ ಮೊಳಗುತ್ತದೆ.

ಬಾಲ್ಯಹರಣ ಮತ್ತು ಅಪಕ್ವ ಪರಿಣಯ: ‘ಹಣ್ಣಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿ’

‘ಹೆಣ್ಣಾದ ಕೆಲದಿನಕೆ ಹಣ್ಣಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿ’– ಈ ಸಾಲುಗಳು ಹೆಣ್ಣಿನ ಬಾಲ್ಯವನ್ನು ಸಮಾಜವು ಹೇಗೆ ಕಸಿದುಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಹಿಡಿದ ತೀಕ್ಷ್ಣ ಕನ್ನಡಿ. ಅವಳ ಬೌದ್ಧಿಕ ಮತ್ತು ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ಬೆಲೆ ನೀಡದೆ, ಕೇವಲ ದೈಹಿಕ ಬದಲಾವಣೆಯನ್ನೇ ‘ಪಕ್ವತೆ’ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸುವ ಪುರುಷ ಪ್ರಧಾನ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಇದು ಬಯಲು ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ‘ಹಣ್ಣು’ ಎನ್ನುವುದು ಕೇವಲ ರೂಪಕವಲ್ಲ; ಅದು ಹೆಣ್ಣನ್ನು ಒಂದು ಬಳಕೆಯ ವಸ್ತುವನ್ನಾಗಿ ((objectification) ನೋಡುವ ದೃಷ್ಟಿಕೋನ. ಅವಳ ಅಸ್ತಿತ್ವವು ಅವಳಿಗಾಗಿ ಅಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ಇನ್ನೊಬ್ಬರ ‘ಬಳಕೆ’ಗಾಗಿ ಸಿದ್ಧಗೊಂಡಿದೆ ಎಂಬ ಕ್ರೂರ ಸತ್ಯವನ್ನು ಈ ಪದ ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಇದೇ ಕಾರಣಕ್ಕೆ, ‘ಕಣ್ಣು ತೆರೆಯುವ’ ಮುನ್ನವೇ – ಅಂದರೆ, ಲೋಕಜ್ಞಾನ ಮತ್ತು ಆಯ್ಕೆಯ ಪ್ರಜ್ಞೆ ಬೆಳೆಯುವ ಮೊದಲೇ– ಅವಳನ್ನು ಮದುವೆಯೆಂಬ ‘ಗೂಡಿಗೆ’ ತಳ್ಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಹೀಗೆ, ಬಾಲ್ಯಹರಣ ಮತ್ತು ಅಪಕ್ವ ಪರಿಣಯದ(Child Marriage) ಕ್ರೌರ್ಯವನ್ನು ಜಾನಕಮ್ಮನವರು ಸರಳ ಪದಗಳಲ್ಲೇ ಅತ್ಯಂತ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ಕಟ್ಟಿಕೊಡುತ್ತಾರೆ.

ಗೂಡಿನ ರೂಪಕ: ಭದ್ರತೆಯಲ್ಲ, ಬಂಧನ

ಗೂಡು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಭದ್ರತೆ ಮತ್ತು ವಾತ್ಸಲ್ಯದ ಸಂಕೇತ. ಆದರೆ, ಜಾನಕಮ್ಮನವರು ಈ ರೂಪಕವನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ತಲೆಕೆಳಗಾಗಿಸಿ, ಅದನ್ನು ಬಂಧನದ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸುತ್ತಾರೆ. ಈ ಗೂಡಿನೊಳಗೆ ಇರುವುದು ಪ್ರೀತಿಯ ಮಧುರವಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ‘ಕಾಡ ಹಾಗಲಕಾಯಿ’ಯ ಕಹಿ. ‘ತಿರುಳಿಲ್ಲ, ಸಿಹಿಯಿಲ್ಲ, ಸವಿಗಂಧವಿಲ್ಲ’ ಎಂಬ ಸಾಲುಗಳು, ವೈವಾಹಿಕ ಬದುಕಿನ ಒಳಗಿನ ಶೂನ್ಯತೆ, ಬರಡುತನ ಮತ್ತು ನಿರರ್ಥಕತೆಯನ್ನು ನಿಖರವಾಗಿ ಹಿಡಿದಿಡುತ್ತವೆ. ಹೊರನೋಟಕ್ಕೆ ‘ಸಂಸಾರ’ ಎಂಬ ಸುಂದರ ಗೂಡಿನಂತೆ ಕಂಡರೂ, ಅದರೊಳಗೆ ಹೆಣ್ಣು ಅನುಭವಿಸುವುದು ಭಾವಶೂನ್ಯ, ಆನಂದರಹಿತ ಬದುಕನ್ನು. ಈ ಗೂಡು ಅವಳನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವುದಿಲ್ಲ; ಬದಲಿಗೆ ಜಗತ್ತಿನಿಂದ ಪ್ರತ್ಯೇಕಿಸಿ, ಅವಳ ಕನಸುಗಳನ್ನು ಕೊಲ್ಲುವ ಒಂದು ಮೌನ ಕಾರಾಗೃಹ. ಇದು, ಅರುಂಧತಿ ರಾಯ್ ಅವರು ಮನೆಯನ್ನು ‘A silent place of suicide’  ಎಂದು ಕರೆದಿದ್ದನ್ನು ನೆನಪಿಸುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿನ ಗೂಡಿನಲ್ಲಿ ಹೆಣ್ಣಿನ ಅಸ್ಮಿತೆ ಸದ್ದಿಲ್ಲದೆ ಸಾಯುತ್ತದೆ.

ಸಂತೋಷ ರಹಿತ ಬದುಕು: ‘ಕೋಗಿಲೆಯ ಕೂಗಿಲ್ಲ, ಪರವಳದ ಹುರುಪಿಲ್ಲ’

ಕೋಗಿಲೆಯ ಕೂಗು– ಸೃಜನಶೀಲತೆ ಮತ್ತು ಸಹಜ ಆನಂದದ ಸಂಕೇತ. ಪರವಳದ ಹುರುಪು– ಚೈತನ್ಯ ಮತ್ತು ಉತ್ಸಾಹದ ಪ್ರತೀಕ. ಜಾನಕಮ್ಮನವರು ಇವೆರಡೂ ಇಲ್ಲ ಎನ್ನುವ ಮೂಲಕ, ಹೆಣ್ಣಿನ ಬದುಕು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಭಾವಶೂನ್ಯ ಮತ್ತು ಜಡವಾಗಿದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇದರರ್ಥ, ಅವಳ ಬದುಕು ಕೇವಲ ಉಸಿರಾಟದ ಯಾಂತ್ರಿಕ ಕ್ರಿಯೆಯಾಗಿದೆಯೇ ಹೊರತು, ಜೀವಂತ ಅನುಭವವಲ್ಲ. ಅವಳ ದಿನಚರಿಯು ಸಂತೋಷದ ಕ್ಷಣಗಳಿಂದಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ಮುಗಿಯದ ಕರ್ತವ್ಯಗಳ ಸರಮಾಲೆಯಿಂದ ತುಂಬಿದೆ. ಈ ಮೂಲಕ, ಬದುಕಿನ ಮೂಲಭೂತ ಸೌಂದರ್ಯ ಮತ್ತು ಚೈತನ್ಯವನ್ನೇ ಕಳೆದುಕೊಂಡ ನೀರಸ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಈ ಸಾಲುಗಳು ಅತ್ಯಂತ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ಕಟ್ಟಿಕೊಡುತ್ತವೆ.

ಬಲಾತ್ಕಾರದ ಸಹಜೀಕರಣ: ‘ಒಳಗೆ ನುಗ್ಗುವುದೊಮ್ಮೆ ಎಳೆಗರುವಿನಂತೆ’

“ವಾಸನಾ ಬಲದಿಂದ… ಒಳಗೆ ನುಗ್ಗುವುದೊಮ್ಮೆ ಎಳೆಗರುವಿನಂತೆ” ಎಂಬ ಸಾಲು, ಈ ಕವಿತೆಯ ಅತ್ಯಂತ ದಿಟ್ಟ ಮತ್ತು ಆಘಾತಕಾರಿ ಚಿತ್ರಣವಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ‘ನುಗ್ಗುವುದು’ ಎಂಬ ಕ್ರಿಯೆಯು ಪ್ರೀತಿಯ ಮೃದುತ್ವವನ್ನಲ್ಲ, ಬದಲಾಗಿ ಒಪ್ಪಿಗೆಯಿಲ್ಲದ ಆಕ್ರಮಣಶೀಲತೆಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಸಂಬಂಧವೆಂಬ ಪವಿತ್ರ ಚೌಕಟ್ಟಿನೊಳಗೆ, ‘ಪ್ರೀತಿ’ಯ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವ ದೈಹಿಕ ದಬ್ಬಾಳಿಕೆ ಮತ್ತು ಬಲಾತ್ಕಾರದ ಸಹಜೀಕರಣವನ್ನು ಜಾನಕಮ್ಮನವರು ನಿರ್ಭಿಡೆಯಿಂದ ತೆರೆದಿಡುತ್ತಾರೆ. ಹೆಣ್ಣಿನ ಇಚ್ಛೆ, ಭಾವನೆಗಳನ್ನು ಕಡೆಗಣಿಸಿ, ಅವಳ ದೇಹದ ಮೇಲಿನ ಹಕ್ಕನ್ನು ಸಹಜವೆಂಬಂತೆ ಸ್ಥಾಪಿಸುವ ಪುರುಷ ಪ್ರಧಾನ ಮನಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಈ ಸಾಲುಗಳು ಪ್ರಶ್ನಿಸುತ್ತವೆ. ಸ್ತ್ರೀವಾದಿ ಚಿಂತಕಿ ಬೆಲ್ ಹುಕ್ಸ್(Bell hooks) ಹೇಳುವಂತೆ, “ಪ್ರೀತಿ ಮತ್ತು ದಬ್ಬಾಳಿಕೆ ಒಟ್ಟಿಗೆ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ”(Love cannot exist in domination). ಈ ಕವಿತೆ ಇದೇ ಸತ್ಯವನ್ನು ಪ್ರತಿಧ್ವನಿಸುತ್ತದೆ. ಪ್ರೀತಿಯೆಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಈ ಸಂಬಂಧವು ಅಧಿಕಾರ ಮತ್ತು ದಬ್ಬಾಳಿಕೆಯ ಮೇಲೆ ನಿಂತಿದೆಯೇ ಹೊರತು, ಸಮಾನತೆ ಮತ್ತು ಗೌರವದ ಮೇಲಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಕವಯಿತ್ರಿ ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸುತ್ತಾರೆ.

ದಾಸ್ಯ ಮನೋಭಾವದ ಹೇರಿಕೆ: ‘ಕುಣಿಸಿದರೆ ಕುಣಿಯುವುದು’

ಹೆಣ್ಣಿನ ಸ್ವಂತ ಇಚ್ಛೆ, ಅಭಿಪ್ರಾಯ, ನಿರ್ಧಾರಗಳಿಗೆ ಬೆಲೆಯಿಲ್ಲದ ಸಮಾಜವನ್ನು ಈ ಸಾಲುಗಳು ಕಟ್ಟಿಕೊಡುತ್ತವೆ. ಅವಳನ್ನು ಹೇಗೆ ಕುಣಿಸುತ್ತಾರೋ ಹಾಗೆ ಕುಣಿಯಬೇಕು, ಹೇಗೆ ನಲಿಸುತ್ತಾರೋ ಹಾಗೆ ನಲಿಯಬೇಕು. ಅವಳು ಜಗತ್ತಿಗೆ, ಗಂಡನಿಗೆ, ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ, ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳಿಗೆ ‘ದಾಸಿ’. ಈ ದಾಸ್ಯವನ್ನು ಅವಳು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡಿದ್ದಲ್ಲ, ಅವಳ ಮೇಲೆ ಹೇರಲಾಗಿದೆ. ಇದು ಜುಡಿತ್ ಬಟ್ಲರಳ ‘Gender Performativity’ ಸಿದ್ಧಾಂತದ ಪ್ರತಿಬಿಂಬ—ಅವಳು ಹೇಗೆ ನಡೆಯಬೇಕು ಎಂಬುದನ್ನು ಸಮಾಜವೇ ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅದು ‘ಸ್ವಯಂ ನಿರ್ಣಯ’ವೆಂಬ ಭ್ರಮೆಯೊಂದಿಗೆ ಅವಳಿಗೆ ಎರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅವಳ ವಿಧೇಯತೆಯೇ ಅವಳ ‘ಗುಣ’ ಎಂದು ಹೊಗಳುವ ಸಮಾಜದ ಕಪಟತನವನ್ನು ಇದು ಬಯಲು ಮಾಡುತ್ತದೆ.

ಅಂತರಂಗದ ಕುದಿ, ಬಹಿರಂಗದ ದುಡಿಮೆ: ದ್ವಂದ್ವದ ದುರಂತ

ಇದು ಹೆಣ್ಣಿನ ಬದುಕಿನ ಅತ್ಯಂತ ತೀವ್ರವಾದ ದುರಂತವನ್ನು ಹಿಡಿದಿಡುವ ಸಾಲುಗಳು.

• ಒಳಗೆ: ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವಿಲ್ಲದ ಅಸಹಾಯಕತೆಗೆ ಆತ್ಮ ‘ಕುದಿಯುವುದು’.
• ಹೊರಗೆ: ಅದೇ ಅಸಹಾಯಕತೆಯನ್ನು ಮರೆಮಾಚಿ, ಚಕಾರವೆತ್ತದೆ ‘ದುಡಿಯುವುದು’.

ಈ ಅಂತರಂಗದ ಬಂಡಾಯ ಮತ್ತು ಬಹಿರಂಗದ ದಾಸ್ಯದ ನಡುವಿನ ಕಂದರವೇ ಹೆಣ್ಣಿನ ನಿಜವಾದ ದುರಂತ. ಅವಳ ಆಕ್ರೋಶವು ಮೌನದಲ್ಲೇ ಕರಗಿ, ಶಕ್ತಿಯು ದುಡಿಮೆಯಲ್ಲೇ ಸವೆದುಹೋಗುತ್ತದೆ. ಭಾವನೆಗಳನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಲಾಗದೆ, ‘ಉಸಿರಿರುವ ತನಕ’ ದುಡಿಯುತ್ತಲೇ(Unpaid Labour) ಇರುವ ಜೀತದಾಳು ಅವಳು. ಈ ದ್ವಂದ್ವದ ಸ್ಥಿತಿಯು, ಹೆಣ್ಣನ್ನು ಜೀವಂತವಾಗಿರಿಸುತ್ತಲೇ, ಅವಳ ಆತ್ಮವನ್ನು ಪ್ರತಿದಿನ ಕೊಲ್ಲುತ್ತದೆ.

ದೈವಶ್ರದ್ಧೆ: ಪಲಾಯನವೋ? ಸಹಿಷ್ಣುತೆಯ ಅಸ್ತ್ರವೋ?

‘ದೇವನನು ನೆರೆನಂಬಿ ಮುಗಿಸುವುದು ಇರವ’ – ಈ ಸಾಲು ಕವಿತೆಯ ಅತ್ಯಂತ ಸಂಕೀರ್ಣ ಮತ್ತು ವಿವಾದಾತ್ಮಕ ನಿಲುಗಡೆಯನ್ನು ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ಎರಡು ಪ್ರಬಲ ಅರ್ಥಗಳನ್ನು ಧ್ವನಿಸುತ್ತದೆ:

1. ದುರಂತಮಯ ಶರಣಾಗತಿ (ಪಲಾಯನವಾದ): ಮೇಲ್ನೋಟಕ್ಕೆ, ಇದು ಒಂದು ಹತಾಶ ಶರಣಾಗತಿಯಂತೆ ಕಾಣುತ್ತದೆ. ಇಹದ ಬದುಕಿನಲ್ಲಿ ನ್ಯಾಯ, ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಮತ್ತು ಬದಲಾವಣೆ ಅಸಾಧ್ಯವೆನಿಸಿದಾಗ, ಹೆಣ್ಣು ದೇವರಿಗೆ ತನ್ನನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಒಪ್ಪಿಸಿ, ತನ್ನ ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಸದ್ದಿಲ್ಲದೆ ‘ಮುಗಿಸಿಬಿಡುತ್ತಾಳೆ’.

2. ಸಹಿಷ್ಣುತೆಯ ಅಸ್ತ್ರ (ಮಾನಸಿಕ ಆಸರೆ): ಇನ್ನೊಂದು ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ, ಇದು ಅವಳ ಉಳಿವಿನ ಏಕೈಕ ತಂತ್ರ. ಈ ನರಕಸದೃಶ ಬದುಕನ್ನು ದಾಟಲು, ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಸಹಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಅವಳಿಗೆ ಉಳಿದಿರುವ ಏಕೈಕ ಮಾನಸಿಕ ಆಸರೆ ಈ ದೈವಶ್ರದ್ಧೆ. ಇದು ಅವಳ ಆಯ್ಕೆಯಲ್ಲ, ಅವಳಿಗೆ ಉಳಿಸಲಾದ ಅನಿವಾರ್ಯ ದಾರಿ.

ಆದರೆ, ಜಾನಕಮ್ಮನವರ ನಿಜವಾದ ಆಶಯ ಇದಕ್ಕಿಂತಲೂ ಆಳವಾಗಿದೆ. ಅವರು ಕೇವಲ ಈ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತಿಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ಅದನ್ನು ತೀಕ್ಷ್ಣವಾಗಿ ವಿಮರ್ಶಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ದೈವಶ್ರದ್ಧೆಯನ್ನು ಪಿತೃಪ್ರಧಾನ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು ಹೆಣ್ಣನ್ನು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯಳಾಗಿ ಮತ್ತು ಪ್ರಶ್ನಿಸದಂತೆ ಇರಿಸಲು ಹೇಗೆ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಈ ಸಾಲು ಧ್ವನಿಸುತ್ತದೆ. ಹೀಗಾಗಿ, ನಿಜವಾದ ‘ಇರವ’ನ್ನು ಮುಗಿಸುವುದೆಂದರೆ, ಕೇವಲ ನಂಬಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಲೀನವಾಗುವುದಲ್ಲ; ಬದಲಿಗೆ, ಆ ನಂಬಿಕೆಯನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ತನ್ನನ್ನು ಬಂಧಿಸಿರುವ ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ಚೌಕಟ್ಟುಗಳನ್ನೇ ಪ್ರಶ್ನಿಸುವುದು (Feminist Hermeneutics ರೀತಿ) ಎಂಬ ಒಂದು ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ಓದನ್ನೂ ಈ ಸಾಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಿಸುತ್ತದೆ.

ಅರಿವಿನ ದುರಂತ: ‘ಕಣ್ಣಿದ್ದು ಕುರುಡು, ಮನಸ್ಸಿದ್ದು ಮತಿಯಿಲ್ಲ’

ಕವಿತೆಯ ಅಂತ್ಯದಲ್ಲಿ ಬರುವ ಈ ಸಾಲುಗಳು ಹೆಣ್ಣಿನ ಅಸಹಾಯಕತೆಯ ಮೂಲವನ್ನು ಅನಾವರಣಗೊಳಿಸುತ್ತವೆ. ಇದು ಕೇವಲ ದೈಹಿಕ ಬಂಧನವಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ಒಂದು ಬೌದ್ಧಿಕ ಕಾರಾಗೃಹ.

‘ಕಣ್ಣಿದ್ದು ಕುರುಡು’: ಅವಳಿಗೆ ಜಗತ್ತು ಕಾಣುತ್ತದೆ, ಅನ್ಯಾಯ ತಿಳಿಯುತ್ತದೆ. ಆದರೆ, ಅದನ್ನು ಕಂಡು ಪ್ರಶ್ನಿಸುವ ಅಥವಾ ಪ್ರತಿರೋಧಿಸುವ ‘ದೃಷ್ಟಿ’ಯನ್ನು (vision/agency) ವ್ಯವಸ್ಥಿತವಾಗಿ ಕಸಿದುಕೊಳ್ಳಲಾಗಿದೆ.

‘ಮನಸ್ಸಿದ್ದು ಮತಿಯಿಲ್ಲ’: ಅವಳಿಗೆ ಆಲೋಚಿಸುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವಿದೆ, ಭಾವನೆಗಳಿವೆ. ಆದರೆ, ಸ್ವತಂತ್ರವಾಗಿ ವಿಶ್ಲೇಷಿಸಿ ನಿರ್ಧಾರ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವ ‘ಮತಿ’ ((intellect/authority) ) ಇಲ್ಲ. ಅವಳ ಆಲೋಚನೆಗಳಿಗೆ ಸಮಾಜ ಬೆಲೆ ಕೊಡುವುದಿಲ್ಲ.

ಹೀಗೆ, ಅವಳ ಅರಿವನ್ನು ಮತ್ತು ಜ್ಞಾನವನ್ನು ವ್ಯವಸ್ಥಿತವಾಗಿ ನಿಗ್ರಹಿಸಿ, ಅವಳನ್ನು ಒಂದು ‘ಜೀವಂತ ಶವ’ವನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಜಾನಕಮ್ಮನವರು ಈ ಬೌದ್ಧಿಕ ದಾಸ್ಯವನ್ನು ನೋಡಿ, ‘ಏನು ಚೆನ್ನಿಲ್ಲ’ ಎಂದು ಕೇವಲ ವಿಷಾದಿಸುವುದಿಲ್ಲ; ಬದಲಿಗೆ, ಈ ಸ್ಥಿತಿಯ ಅಸಹನೀಯತೆಯನ್ನು ಖಂಡಿಸಿ, ತಮ್ಮ ಅಂತಿಮ ತೀರ್ಪನ್ನು ನೀಡುತ್ತಾರೆ.

‘ಹೆಣ್ಣಾಟ’ದ ಇಂದಿನ ಪ್ರಸ್ತುತತೆ: ಬದಲಾಗಿದೆಯೇ ಈ ಆಟ?

ಜಾನಕಮ್ಮನವರು ಈ ಕವಿತೆ ಬರೆದು ದಶಕಗಳೇ ಕಳೆದಿವೆ. ಮೇಲ್ನೋಟಕ್ಕೆ, ಜಗತ್ತು ಸಾಕಷ್ಟು ಬದಲಾಗಿದೆ. ಹೆಣ್ಣು ಶಿಕ್ಷಣ ಪಡೆಯುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ, ಉದ್ಯೋಗದಲ್ಲಿದ್ದಾಳೆ, ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ಸ್ವತಂತ್ರಳಾಗುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ. ಆದರೆ, ‘ಹೆಣ್ಣಾಟ’ದ ಮೂಲ ಸ್ವರೂಪ ನಿಜಕ್ಕೂ ಬದಲಾಗಿದೆಯೇ? ಅಥವಾ ಆಟದ ನಿಯಮಗಳು ಅವೇ ಇದ್ದು, ಕೇವಲ ವೇದಿಕೆ ಬದಲಾಗಿದೆಯೇ? ಇಂದಿಗೂ ಮನೆ-ಕೆಲಸ ಎರಡನ್ನೂ ನಿಭಾಯಿಸುವ ‘ಸೂಪರ್ ವುಮನ್’ ಪಟ್ಟದ ಹಿಂದೆ, ‘ಹಗಲಿರುಳು ದುಡಿಯುವ’ ಜೀತವಿಲ್ಲವೇ? ಅವಳ ಉಡುಗೆ, ಮಾತು, ನಡವಳಿಕೆಗಳ ಮೇಲೆ ಸಮಾಜದ ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಕಣ್ಗಾವಲು ನಿಂತಿಲ್ಲವೇ? ಅವಳ ಯಶಸ್ಸನ್ನು ಅರಗಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗದ, ಅವಳನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸಲು ಯತ್ನಿಸುವ ಮನಸ್ಥಿತಿಗಳು ಮಾಯವಾಗಿವೆಯೇ? ರೂಪ ಬದಲಾಗಿರಬಹುದು, ಆದರೆ ‘ಹೆಣ್ಣಾಟ’ದ ನಿಯಮಗಳು ಇಂದಿಗೂ ಪುರುಷಪ್ರಧಾನ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಕೈಯಲ್ಲೇ ಇವೆ ಎಂಬುದು ಕಟು ಸತ್ಯ. ಆದ್ದರಿಂದ, ಜಾನಕಮ್ಮನವರ ಈ ಕವಿತೆ ಕೇವಲ ಭೂತಕಾಲದ ದಾಖಲೆಯಲ್ಲ; ಇದು ನಮ್ಮ ವರ್ತಮಾನಕ್ಕೆ ಹಿಡಿದ ಕನ್ನಡಿ ಮತ್ತು ಭವಿಷ್ಯಕ್ಕೆ ಎಸೆದ ಸವಾಲು. ಈ ‘ಹೆಣ್ಣಾಟ’ವನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿ, ಹೆಣ್ಣು-ಗಂಡು ಇಬ್ಬರೂ ಸಮಾನ ಪಾಲುದಾರರಾಗಿ ಬಾಳುವ ‘ಬದುಕನ್ನು’ ಕಟ್ಟುವ ಜವಾಬ್ದಾರಿ ನಮ್ಮೆಲ್ಲರ ಮೇಲಿದೆ. ಶತಮಾನಗಳಿಂದ ‘ಕುದಿಯುತ್ತಿರುವ ಒಡಲಿನ’ ಆ ದನಿಯನ್ನು ನಾವು ಈಗಲಾದರೂ ಕೇಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಿದೆ.

ಡಾ. ರವಿ ಎಂ ಸಿದ್ಲಿಪುರ

ಇ_{ವರು ಕುವೆಂಪು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಿಂದ ಕನ್ನಡ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಸ್ನಾತಕೋತ್ತರ ಪದವಿಯನ್ನು ಹಾಗೂ ಕನ್ನಡ ಪತ್ರಿಕೋದ್ಯಮದಲ್ಲಿ ಡಿಪ್ಲೊಮೋ ಪದವಿಯನ್ನು, ‘ಕನ್ನಡ ಮಹಾಭಾರತ ಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಭುತ್ವ, ಯುದ್ಧ ಮತ್ತು ಜನತೆ’ಎಂಬ ವಿಷಯ ಕುರಿತು ಪಿಎಚ್.ಡಿ ಪದವಿಯನ್ನು ಪಡೆದಿದ್ದಾರೆ. ವಿವಿಧ ಮಾಸ ಪತ್ರಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಲೇಖನಗಳು ಪ್ರಕಟಗೊಂಡಿವೆ. ’ಪರ್ಯಾಯ’, ‘ವಿಮರ್ಶೆ ಓದು’, ‘ಶಾಸನ ಓದು’ ಪುಸ್ತಕಗಳು ಪ್ರಕಟಗೊಂಡಿವೆ. ಹಳಗನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಇವರ ಆಸಕ್ತಿ ಕ್ಷೇತ್ರ. ಪ್ರಸ್ತುತ ರಾಣೇಬೆನ್ನೂರು ತಾಲೂಕಿನ ಸುಣಕಲ್ಲಬಿದರಿಯ ಸರ್ಕಾರಿ ಪ್ರಥಮ ದರ್ಜೆ ಕಾಲೇಜಿನಲ್ಲಿ ಸಹಾಯಕ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಾಗಿ ಕಾರ್ಯ ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.}

ಇದನ್ನೂ ಓದಿ- ‘ಹಿಂಗೊಂದು ಕಥೆ’: ಸೌಹಾರ್ದದ ಕಥನ vs. ರಾಜಕೀಯ ವಿಭಜನೆ