‘ರಾಮಧಾನ್ಯ ಚರಿತ್ರೆ’ಯು ಒಂದು ಸಣ್ಣ ಕಾವ್ಯವಾದರೂ, ಅದರೊಳಗೆ ಅಡಗಿರುವ ಸಾಮಾಜಿಕ, ರಾಜಕೀಯ ಮತ್ತು ತಾತ್ವಿಕ ದೃಷ್ಟಿ ಅಪಾರವಾದುದು. ಕನಕದಾಸರು ಶ್ರೀರಾಮನನ್ನು ಒಬ್ಬ ಆದರ್ಶ ಪ್ರಜಾಪಾಲಕನನ್ನಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸುವ ಮೂಲಕ, ಅಂದಿನ ಮತ್ತು ಇಂದಿನ ಆಡಳಿತಗಾರರಿಗೆ ನ್ಯಾಯ, ಸಮಾನತೆ ಮತ್ತು ಮಾನವೀಯತೆಯ ಪಾಠವನ್ನು ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ. ಇದು ಶೋಷಿತರ ಗೆಲುವನ್ನು ಸಂಭ್ರಮಿಸುತ್ತಲೇ, ಅಧಿಕಾರದ ಸಂರಚನೆಗಳು ಹೇಗೆ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತವೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾಗಿ ಅನಾವರಣಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ -ಡಾ. ರವಿ ಎಂ. ಸಿದ್ಲಿಪುರ ಸಹಾಯಕ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರು.
ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿ, ಕೆಲವು ಕೃತಿಗಳು ತಮ್ಮ ಸರಳ ಕಥನದ ಆಳದಲ್ಲಿ ಸಂಕೀರ್ಣವಾದ ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ತಾತ್ವಿಕ ಸಂವಾದವನ್ನು ಅಡಗಿಸಿಟ್ಟುಕೊಂಡಿರುತ್ತವೆ. ಅಂತಹ ಮೇರುಕೃತಿಗಳ ಸಾಲಿನಲ್ಲಿ ಕನಕದಾಸರ ‘ರಾಮಧಾನ್ಯ ಚರಿತ್ರೆ’ಗೆ ಅಗ್ರಸ್ಥಾನವಿದೆ. ಮೇಲ್ನೋಟಕ್ಕೆ ಎರಡು ಧಾನ್ಯಗಳ ನಡುವಿನ ಶ್ರೇಷ್ಠತೆಯ ಜಗಳದಂತೆ ಕಾಣುವ ಈ ಕಾವ್ಯ, ತನ್ನೊಳಗೆ ಅಂದಿನ ಸಮಾಜದ ವರ್ಗ, ವರ್ಣ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಸಂಘ,ರ್ಷಗಳ ತೀವ್ರತೆಯನ್ನು ರೂಪಕದ ಮೂಲಕ ಹಿಡಿದಿಟ್ಟಿದೆ. ಇದರ ಪದರಗಳನ್ನು ಬಿಡಿಸಿ ನೋಡಿದಾಗ, ರಾಜಧರ್ಮದ ಆದರ್ಶ, ನ್ಯಾಯದಾನದ ಜಟಿಲತೆ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಅಸ್ಮಿತೆಯ ಹುಡುಕಾಟದಂತಹ ಆಳವಾದ ಒಳನೋಟಗಳು ಅನಾವರಣಗೊಳ್ಳುತ್ತವೆ.,,,
ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ವ್ರೀಹಿ(ಭತ್ತ) ಎಂಬುದು ಸ್ಥಾಪಿತ, ಶಾಸ್ತ್ರಾಧಾರಿತ, ಆರ್ಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಪ್ರತೀಕವಾದರೆ; ನರೆದಲಗ(ರಾಗಿ) ಎಂಬುದು ಬಹುಜನರ, ದ್ರಾವಿಡ ನೆಲದ, ಶ್ರಮಿಕ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ನಿಲ್ಲುತ್ತದೆ. ಈ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ, ಈ ಲೇಖನವು ‘ರಾಮಧಾನ್ಯ ಚರಿತ್ರೆ’ಯನ್ನು ಕೇವಲ ಶೋಷಿತರ ಗೆಲುವಿನ ಕಥನವಾಗಿ ನೋಡದೆ, ಅಧಿಕಾರದ ಚೌಕಟ್ಟಿನೊಳಗೆ ಅಸ್ಮಿತೆಗಾಗಿ ನಡೆಯುವ ಹೋರಾಟದ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಯನ್ನು ವಿಶ್ಲೇಷಿಸುತ್ತದೆ. ರಾಗಿಯ ವಿಜಯವು ಸ್ವಾಯತ್ತವಾದುದಲ್ಲ, ಬದಲಾಗಿ ಅದು ಸ್ಥಾಪಿತ ಅಧಿಕಾರ ಕೇಂದ್ರದಿಂದಲೇ ಅನುಮೋದಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಮತ್ತು ಮರುನಾಮಕರಣಗೊಂಡ ಒಂದು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಸಮೀಕರಣದ ಕ್ರಿಯೆಯಾಗಿದೆ. ಗೆಲುವಿನ ಹಿಂದಿರುವ ಈ ಸೂಕ್ಷ್ಮ ರಾಜಕಾರಣ ಮತ್ತು ಆಂತರಿಕ ವೈರುಧ್ಯವೇ ಈ ಕಾವ್ಯದ ನಿಜವಾದ ಶಕ್ತಿ ಎಂಬುದನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುವುದು ಈ ಬರಹದ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ.
ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಹೇಳಿದ ಕಥೆ
ಕಾವ್ಯದ ಆರಂಭವು ಒಂದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ರಾಜಕೀಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಪಾಂಡವರು ಜೂಜಿನಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡು ಕಾಮ್ಯಕವನದಲ್ಲಿ ದುಃಖಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಅವರ ಈ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಕಂಡ ಶಾಂಡಿಲ್ಯ ಮುನಿಯು ಧರ್ಮರಾಜನಿಗೆ ಸಮಾಧಾನ ಹೇಳಲು ಮುಂದಾಗುತ್ತಾರೆ. ಕೇವಲ ಉಪದೇಶ ನೀಡದೆ, ಒಬ್ಬ ಆದರ್ಶ ರಾಜನು ಕಷ್ಟದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಹೇಗೆ ಧರ್ಮದಿಂದ ವಿಮುಖನಾಗದೆ ನ್ಯಾಯವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಬೇಕು ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿ ಶ್ರೀರಾಮನ ಕಥೆಯನ್ನು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ‘ಸಿರಿ ದರಿದ್ರತೆ ನಿಲದು ಪರಿಹಾರವಹುದು ಕೇಳೆಂದ’ ಎಂದು ಭರವಸೆ ನೀಡುವ ಮುನಿ, ರಾಮನ ಕಥೆಯ ಮೂಲಕ ಧರ್ಮರಾಜನಿಗೆ ರಾಜಧರ್ಮದ ಪಾಠವನ್ನು ಬೋಧಿಸುತ್ತಾರೆ. ಹೀಗೆ, ಈ ಕಥೆಯು ಕೇವಲ ಮನರಂಜನೆಗಾಗಿ ಅಲ್ಲ, ಬದಲಾಗಿ ಒಬ್ಬ ರಾಜನ ಕರ್ತವ್ಯವನ್ನು ನೆನಪಿಸಲು ಇರುವ ಕೈಪಿಡಿಯಾಗಿದೆ. ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಪಾಂಡವರು ಆರ್ಯ ಕ್ಷತ್ರಿಯರು, ರಾಮನು ಆರ್ಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಆದರ್ಶ ಪುರುಷ, ಕಥೆ ಹೇಳುವ ಶಾಂಡಿಲ್ಯ ಮುನಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ. ಹೀಗಿರುವಾಗ, ಆರ್ಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾದ ಭತ್ತವನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ, ದ್ರಾವಿಡ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾದ ರಾಗಿಗೆ ಪಟ್ಟ ಕಟ್ಟುವ ಕಥೆಯನ್ನು ಏಕೆ ಹೇಳಲಾಯಿತು? ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆಯೂ ಕಾಡುತ್ತದೆ.
ವರ್ಗ, ವರ್ಣ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ರೂಪಕ
ಕಥೆಯ ಕೇಂದ್ರ ಸಂಘರ್ಷವು ಶ್ರೀರಾಮನ ದರ್ಬಾರಿನಲ್ಲಿ ಆರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ. ಅಲ್ಲಿ ನೆರೆದಿದ್ದ ಬಗೆಬಗೆಯ ಧಾನ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಯಾವುದು ಶ್ರೇಷ್ಠ ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆ ಎದ್ದಾಗ, ವ್ರೀಹಿ(ಭತ್ತ) ಮತ್ತು ನರೆದಲಗ(ರಾಗಿ) ತಮ್ಮ ವಾದವನ್ನು ಮಂಡಿಸುತ್ತವೆ. ಈ ಎರಡು ಧಾನ್ಯಗಳು ಕೇವಲ ಧಾನ್ಯಗಳಲ್ಲ; ಅವು ತಮ್ಮ ಕಾಲದ ಎರಡು ಪ್ರಮುಖ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ವರ್ಗಗಳ ಪ್ರತೀಕಗಳಾಗಿವೆ.
ವ್ರೀಹಿಯು ಆರ್ಯ-ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಕ, ಸಂಸ್ಕೃತ ಕೇಂದ್ರಿತ ಮತ್ತು ಅಧಿಕಾರಯುತ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ. ಅದು ತನ್ನ ಶ್ರೇಷ್ಠತೆಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲು ಯಜ್ಞ, ಯಾಗ, ದೇವತಾರಾಧನೆ ಮತ್ತು ಬ್ರಾಹ್ಮಣರ ಭೋಜನವನ್ನು ಆಧಾರವಾಗಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ತನ್ನ ಸ್ಥಾನಮಾನವನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತಾ ಅದು ಹೀಗೆ ಹೇಳುತ್ತದೆ:
‘ಕ್ಷಿತಿಯಮರರುಪನಯನದಲಿ ಸುವ್ರತ ಸುಭೋಜನ ಪರಮಮಂತ್ರಾಕ್ಷತೆಗಳಲಿ’ ಅಂದರೆ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣರ ಪವಿತ್ರ ಕಾರ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ತಾನೇ ಪ್ರಮುಖವೆಂದು ಅದು ವಾದಿಸುತ್ತದೆ. ಹೀಗೆ, ವ್ರೀಹಿಯು ಸ್ಥಾಪಿತ, ಶಾಸ್ತ್ರಾಧಾರಿತ ಮತ್ತು ಮೇಲ್ವರ್ಗದ ಸಂಕೇತವಾಗುತ್ತದೆ. ಅದು ರಾಗಿಯನ್ನು ಕೀಳಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತದೆ. ರಾಗಿಯನ್ನು ‘ಶೂದ್ರಾನ್ನ’ ಎಂದು ಜರೆಯುತ್ತದೆ. ‘ಕುಲಹೀನ, ಮತಿಹೀನ… ನೀ ಶೂದ್ರಾನ್ನವಾದೆಯಲ್ಲ!’ ಎಂಬ ವ್ರೀಹಿಯ ಮಾತು, ಅಂದಿನ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಬೇರೂರಿದ್ದ ವರ್ಣ ಮತ್ತು ವರ್ಗ ತಾರತಮ್ಯದ ಕಟು ವಾಸ್ತವವನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುತ್ತದೆ.
ಇದಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ, ರಾಗಿಯು ದ್ರಾವಿಡ, ಬಹುಜನ ಮತ್ತು ಶ್ರಮಿಕ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ. ಅದರ ಹೆಸರು ‘ನರೆದಲಗ’ ಅಚ್ಚ ಕನ್ನಡದ್ದು. ಅದು ತನ್ನ ಶ್ರೇಷ್ಠತೆಯನ್ನು ಶಾಸ್ತ್ರಗಳಿಂದಲ್ಲ, ಬದಲಾಗಿ ಮಾನವೀಯ ಉಪಯುಕ್ತತೆಯಿಂದ ಸಾಧಿಸಲು ಯತ್ನಿಸುತ್ತದೆ. ಅದು ವ್ರೀಹಿಯಂತೆ ಕೇವಲ ಶ್ರೀಮಂತರನ್ನು ನೋಡದೆ, ಬಡವರ ಮತ್ತು ದುರ್ಬಲರ ಹಸಿವನ್ನು ನೀಗಿಸುವುದಾಗಿ ಹೇಳುವ ಮೂಲಕ ತನ್ನ ‘ಸಮದರ್ಶಿತ್ವ’ವನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುತ್ತದೆ. ‘ಕ್ಷಾಮದ ವಿಳಯ ಕಾಲದೊಳನ್ನವಿಲ್ಲದೆ ಬಳಲುವ ಪ್ರಾಣಿಗಳನಾಧರಿಸಿ ಸಲಹಿದವನು ನಾನು’ ಎಂಬ ರಾಗಿಯ ಈ ಮಾತು, ಧಾರ್ಮಿಕ ಆಚರಣೆಗಿಂತ ಜೀವರಕ್ಷಣೆಯೇ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಎಂಬ ಹೊಸ ಮೌಲ್ಯವನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತದೆ. ಅದು ವ್ರೀಹಿಯ ಪಕ್ಷಪಾತವನ್ನು ಖಂಡಿಸುತ್ತಾ, ‘ಸತ್ಯಹೀನನು ಬಡವರನು ಕಣ್ಣೆತ್ತಿ ನೋಡೇ ಧನಾಢ್ಯರನು ಬೆಂಬತ್ತಿ ನಡೆವುದಪೇಕ್ಷೆ ನಿನ್ನದು’ ಎಂದು ಅದರ ನೈತಿಕತೆಯನ್ನೇ ಪ್ರಶ್ನಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ಮಾತಿನ ಮೂಲಕ, ವ್ರೀಹಿಯ ‘ಶುದ್ಧತೆ’ ಮತ್ತು ‘ಪಾವಿತ್ರ್ಯ’ ಕೇವಲ ಶ್ರೀಮಂತರು ಮತ್ತು ಅಧಿಕಾರದಲ್ಲಿರುವವರಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಸೀಮಿತವಾದುದು ಎಂದು ರಾಗಿ ವಾದಿಸುತ್ತದೆ. ಬಡವರ ಕಷ್ಟಗಳಿಗೆ ಸ್ಪಂದಿಸದ ಶ್ರೇಷ್ಠತೆ ಕೇವಲ ಆಷಾಢಭೂತಿತನ ಎಂದು ಅದು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಹೀಗೆ, ರಾಗಿಯು ಕೇವಲ ಆಹಾರವಲ್ಲ, ಅದು ಬದುಕಿನ ಸಂಕೇತವಾಗಿ, ಮಾನವೀಯತೆಯ ಧ್ವನಿಯಾಗಿ ನಿಲ್ಲುತ್ತದೆ.
ಪ್ರಜಾಪಾಲನೆಯ ಆದರ್ಶ
ಈ ಜಟಿಲವಾದ ಸಾಮಾಜಿಕ ಸಂಘರ್ಷವನ್ನು ರಾಮನು ಬಗೆಹರಿಸುವ ರೀತಿ, ರಾಜಧರ್ಮದ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಮಾದರಿಯಾಗಿದೆ. ರಾಮನು ವ್ರೀಹಿಯ ಶಾಸ್ತ್ರಾಧಾರಿತ ವಾದವನ್ನಾಗಲಿ, ರಾಗಿಯ ಭಾವನಾತ್ಮಕ ವಾದವನ್ನಾಗಲಿ ತಕ್ಷಣಕ್ಕೆ ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲ. ಬದಲಾಗಿ, ಸತ್ಯವನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸಲು ಒಂದು ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ವಿಧಾನವನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತಾನೆ. ‘ಸೆರೆಯೊಳಾರು ತಿಂಗಳು’ ಇಬ್ಬರನ್ನೂ ಬಂಧನದಲ್ಲಿಡುವಂತೆ ಆದೇಶಿಸುತ್ತಾನೆ. ಇದು ನ್ಯಾಯದಾನದಲ್ಲಿ ಆತುರ ಸಲ್ಲದು, ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷ ಪ್ರಮಾಣವೇ ಮುಖ್ಯ ಎಂಬುದನ್ನು ಒತ್ತಿ ಹೇಳುತ್ತದೆ.
ಆರು ತಿಂಗಳ ನಂತರ, ವ್ರೀಹಿಯು ತನ್ನ ಸತ್ವವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡು ಕಾಂತಿಹೀನವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ರಾಗಿಯು ತನ್ನ ಗಟ್ಟಿತನವನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡಿರುತ್ತದೆ. ‘ನರೆದಲಗನ ಗಟ್ಟಿತನವನು ಕಂಡ ರಾಘವನು’ ಎಂದು ಕವಿ ಹೇಳುವಾಗ, ರಾಮನು ಕಣ್ಣಾರೆ ಕಂಡ ಸತ್ಯಕ್ಕೆ ಬೆಲೆ ಕೊಟ್ಟನೆಂಬುದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ. ಅವನ ಅಂತಿಮ ತೀರ್ಪು ಅತ್ಯಂತ ಮಹತ್ವದ್ದು. ಅವನು ವ್ರೀಹಿಯನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸದೆ, ಅದರ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಮರುನಿಗದಿಪಡಿಸುತ್ತಾನೆ. ‘ದೇವರಿಗೆ ಪರಮಾನ್ನ ನೀ ಮನುಜಾವಳಿಗೆ ಪಕ್ವಾನ್ನವೀತನು’ ಎಂದು ಹೇಳುವ ಮೂಲಕ, ಧಾರ್ಮಿಕ ಆಚರಣೆಗಳಿಗಿಂತ ಮಾನವನ ಬದುಕಿನ ಅಗತ್ಯಗಳೇ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಎಂದು ಸಾರುತ್ತಾನೆ. ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ತುಳಿತಕ್ಕೊಳಗಾಗಿದ್ದ ರಾಗಿಯ ಗೌರವವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಲು, ಅದಕ್ಕೆ ತನ್ನದೇ ವಂಶದ ಹೆಸರಾದ ‘ರಾಘವ’ ಎಂದು ನಾಮಕರಣ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಇದು ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಕಡೆಗಣಿಸಲ್ಪಟ್ಟ, ಆದರೆ ಸತ್ವಯುತವಾದ ಅಂಶಗಳನ್ನು ರಾಜನು ಗುರುತಿಸಿ, ಗೌರವಿಸಿ, ಮುಖ್ಯವಾಹಿನಿಗೆ ತರಬೇಕು ಎಂಬ ಸಂದೇಶವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ.
ರಾಜಧರ್ಮದ ಪಾಠ
ಶಾಂಡಿಲ್ಯ ಮುನಿಯು ಈ ಕಥೆಯನ್ನು ಮುಗಿಸಿದಾಗ, ಧರ್ಮರಾಜನಿಗೆ ಆದರ್ಶ ರಾಜಧರ್ಮದ ಸ್ವರೂಪವು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಕಥೆಯ ಮೂಲಕ ಪಾಂಡವರು ಕಲಿಯುವ ಮೊದಲ ಪಾಠವೆಂದರೆ, ರಾಜನು ಕೇವಲ ವಾದ-ವಿವಾದಗಳನ್ನು ಕೇಳಿ ತೀರ್ಪು ನೀಡಬಾರದು. ಸತ್ಯವನ್ನು, ರಾಮನು ಧಾನ್ಯಗಳನ್ನು ಸೆರೆಯಲ್ಲಿಟ್ಟು ಪರೀಕ್ಷೆಗೆ ಒಳಪಡಿಸಿದಂತೆ, ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷ ಪ್ರಮಾಣದ ಮೂಲಕ ಅರಿಯಬೇಕು. ಅಲ್ಲದೆ, ಸಂಪ್ರದಾಯ, ಶಾಸ್ತ್ರ, ಅಥವಾ ಮೇಲ್ವರ್ಗದ ಒತ್ತಡಕ್ಕೆ ಮಣಿದು ಪಕ್ಷಪಾತಿಯಾದರೆ, ರಾಗಿಯಂತಹ ಸತ್ವಯುತವಾದ ಅಂಶಗಳು ಕಡೆಗಣಿಸಲ್ಪಟ್ಟು ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಅನ್ಯಾಯ ಹೆಚ್ಚುತ್ತದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಅವರು ಅರಿಯುತ್ತಾರೆ. ಕಾವ್ಯವು ರಾಜನ ಆದ್ಯತೆಯ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಸ್ಪಷ್ಟ ಸಂದೇಶ ನೀಡುತ್ತದೆ. ಯಜ್ಞ-ಯಾಗಗಳಿಗಿಂತ ಹಸಿದವರ ಹೊಟ್ಟೆ ತುಂಬಿಸುವುದು ಮುಖ್ಯ. ರಾಗಿಯು ಕ್ಷಾಮದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಜನರನ್ನು ಸಲಹುವುದರಿಂದಲೇ ಶ್ರೇಷ್ಠವೆನಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಹೀಗೆ, ಧಾರ್ಮಿಕ ಆಚರಣೆಗಿಂತ ಮಾನವೀಯ ಮೌಲ್ಯವಾದ ‘ಸಲಹುವುದು’ ದೊಡ್ಡದು ಎಂಬುದು ಕಥೆಯ ತಿರುಳು.
ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಯಾವುದಕ್ಕೆ ಬೆಲೆ ಕಟ್ಟಬೇಕು ಎಂಬುದನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುವವನೇ ರಾಜ. ರಾಮನು ರಾಗಿಗೆ ತನ್ನ ಹೆಸರಿಟ್ಟು ಗೌರವಿಸುವ ಮೂಲಕ, ಸತ್ವ ಮತ್ತು ಉಪಯುಕ್ತತೆಗೆ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯತೆ ನೀಡಿದ. ಈ ಮೂಲಕ, ಪಾಂಡವರು ತಾವು ರಾಜ್ಯವಾಳುವಾಗ ಕೇವಲ ಕ್ಷತ್ರಿಯ ಧರ್ಮವನ್ನಷ್ಟೇ ಪಾಲಿಸದೆ, ಸಮಾಜದ ಕಟ್ಟಕಡೆಯ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಹಿತವನ್ನು ಕಾಪಾಡಬೇಕು ಎಂಬ ಆದರ್ಶವನ್ನು ಕಲಿಯುತ್ತಾರೆ. ಇದು ಕೇವಲ ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಸಾರ್ವಕಾಲಿಕವಾಗಿ ಎಲ್ಲ ಆಡಳಿತಗಾರರಿಗೂ ಅನ್ವಯವಾಗುವ ರಾಜಧರ್ಮದ ಪಾಠ.
ಅಧಿಕಾರದ ಸೂಕ್ಷ್ಮ ರಾಜಕಾರಣ
‘ರಾಮಧಾನ್ಯ ಚರಿತ್ರೆ’ಯು ಶೋಷಿತ ರಾಗಿಯ ಗೆಲುವನ್ನು ಸಂಭ್ರಮಿಸುತ್ತದೆ. ಆದರೆ, ಈ ಗೆಲುವು ಅಷ್ಟು ಸರಳವಲ್ಲ. ಅದು ಸ್ಥಾಪಿತ ಅಧಿಕಾರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲೇ, ಅದರ ಅನುಮತಿಯಿಂದಲೇ ಸಿಕ್ಕ ಜಯವಾಗಿದೆ. ಅಂಚಿನಲ್ಲಿರುವ ರಾಗಿಯ ಯೋಗ್ಯತೆಯನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುವ ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ಮಾನ್ಯ ಮಾಡುವ ಅಧಿಕಾರವು ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿರುವ ರಾಮನ ಕೈಯಲ್ಲೇ ಉಳಿದಿದೆ. ರಾಗಿಯು ತನ್ನ ಶ್ರೇಷ್ಠತೆಯನ್ನು ಸ್ವತಃ ಸ್ಥಾಪಿಸಿಕೊಳ್ಳದೆ, ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಮುಖ್ಯಸ್ಥನಿಂದ ಅದನ್ನು ಪ್ರಮಾಣೀಕರಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾದ ಅನಿವಾರ್ಯತೆಯಲ್ಲಿ ಸಿಲುಕುತ್ತದೆ.
ಕಾವ್ಯದ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವ ನಾಮಕರಣದ ಘಟನೆಯು ಈ ವೈರುಧ್ಯವನ್ನು ಇನ್ನಷ್ಟು ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸುತ್ತದೆ. ರಾಮನು ರಾಗಿಗೆ ‘ರಾಘವ’ ಎಂಬ ತನ್ನ ಹೆಸರನ್ನೇ ನೀಡುತ್ತಾನೆ. ‘ಧರೆಗೆ ರಾಘವನೆಂಬ ಪೆಸರಾಯ್ತಿರದೆ ವ್ರೀಹಿ ನಾಚಿದನು ಸಭೆಯಲಿ ಶಿರವ ಬಾಗಿಸಿದ’ ಮೇಲ್ನೋಟಕ್ಕೆ ಇದು ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಗೌರವ. ಆದರೆ, ಆಳವಾಗಿ ನೋಡಿದಾಗ, ಇದೊಂದು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಸಮೀಕರಣದ ಕ್ರಿಯೆಯಾಗಿದೆ. ಅಂಚಿನಲ್ಲಿದ್ದ, ದೇಸೀ ಹೆಸರಾದ ‘ನರೆದಲಗ’ವು ತನ್ನ ಮೂಲ ಅಸ್ಮಿತೆಯನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡು, ಅಧಿಕಾರ ಕೇಂದ್ರದ ಭಾಷೆಯಾದ ಸಂಸ್ಕೃತದ ಲೇಪನವನ್ನು ಪಡೆದು ‘ರಾಘವಧಾನ್ಯ’ವಾಗುತ್ತದೆ. ಅದರ ಗೆಲುವು, ಅದನ್ನು ಅಧಿಕಾರ ಕೇಂದ್ರದ ಪರಿಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಮರುನಾಮಕರಣ ಮಾಡಿದಾಗಲೇ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗುತ್ತದೆ. ಶೋಷಿತನು ತನ್ನ ಸ್ವಂತಿಕೆಯೊಂದಿಗೆ ವಿಜಯಶಾಲಿಯಾಗಿ ಉಳಿಯುವುದಿಲ್ಲ. ಬದಲಾಗಿ, ಆಳುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಚಿಹ್ನೆಗಳನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡು, ಆ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಭಾಗವಾಗಿ ಮಾರ್ಪಟ್ಟಾಗಲೇ ಅವನಿಗೆ ಮಾನ್ಯತೆ ಸಿಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಗೆಲುವಿನ ಹಿಂದಿರುವ ಸೋಲಿನ ಎಳೆ. ರಾಗಿಯು ತನ್ನತನವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡು, ರಾಮನ ಗುರುತನ್ನು ಧರಿಸಿದಾಗಲೇ ಶ್ರೇಷ್ಠವಾಗುತ್ತದೆ.
ಗೆಲುವಿನೊಳಗಿನ ವೈರುಧ್ಯ
‘ರಾಮಧಾನ್ಯ ಚರಿತ್ರೆ’ಯು ಒಂದು ಸಣ್ಣ ಕಾವ್ಯವಾದರೂ, ಅದರೊಳಗೆ ಅಡಗಿರುವ ಸಾಮಾಜಿಕ, ರಾಜಕೀಯ ಮತ್ತು ತಾತ್ವಿಕ ದೃಷ್ಟಿ ಅಪಾರವಾದುದು. ಕನಕದಾಸರು ಶ್ರೀರಾಮನನ್ನು ಒಬ್ಬ ಆದರ್ಶ ಪ್ರಜಾಪಾಲಕನನ್ನಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸುವ ಮೂಲಕ, ಅಂದಿನ ಮತ್ತು ಇಂದಿನ ಆಡಳಿತಗಾರರಿಗೆ ನ್ಯಾಯ, ಸಮಾನತೆ ಮತ್ತು ಮಾನವೀಯತೆಯ ಪಾಠವನ್ನು ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ. ಇದು ಶೋಷಿತರ ಗೆಲುವನ್ನು ಸಂಭ್ರಮಿಸುತ್ತಲೇ, ಅಧಿಕಾರದ ಸಂರಚನೆಗಳು ಹೇಗೆ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತವೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾಗಿ ಅನಾವರಣಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ. ರಾಗಿಯ ವಿಜಯವು ಸ್ವಾಯತ್ತವಾದುದಲ್ಲ, ಅದು ರಾಮನಿಂದ ಅನುಮೋದಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದು. ಈ ಆಂತರಿಕ ವೈರುಧ್ಯವೇ ಈ ಕಾವ್ಯದ ನಿಜವಾದ ಶಕ್ತಿ. ಇದು ಕೇವಲ ಗೆಲುವಿನ ಕಥೆಯಲ್ಲ, ಬದಲಾಗಿ ಗೆಲುವನ್ನು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸುವ ಅಧಿಕಾರ ಯಾರಿಗಿದೆ ಎಂಬ ಸಂಕೀರ್ಣ ಪ್ರಶ್ನೆಯನ್ನು ಎತ್ತುವ, ಸಾರ್ವಕಾಲಿಕವಾಗಿ ಪ್ರಸ್ತುತವಾಗಿರುವ ಒಂದು ಮಹತ್ವದ ಪಠ್ಯವಾಗಿದೆ.
ಡಾ. ಡಾ. ರವಿ ಎಂ ಸಿದ್ಲಿಪುರ
ಸಹಾಯಕ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರು
ಇದನ್ನೂ ಓದಿ- ನಿಮ್ಮೊಡನಿದ್ದೂ ನಿಮ್ಮಂತಾಗದೆ- ಸಹಬಾಳ್ವೆಯ ಸಂಕಟ
